
زرگری یزد یکی از هنرهای باستانی یزد است که در طی زمان به بخشی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی یزد تبدیل شده است. جالب است بدانید قدیمیترین جواهر کشف شده در ایران (در منطقه غربالبیز) گردنبندی است که متعلق به دوره اشکانی و ساخت منطقه یزد بوده است برای همین هنر ساخت طلای یزدی در ایران قدمتی ۲۰۰۰ساله دارد.
زمانی یزدیها با طراحی جواهرات پادشاهان و سفرا و نمایندگان دیگر کشورها در دیپلماسی ایران نقش مهمی ایفا میکردند. این هنر در دوره پهلوی دوم به اوج خود میرسد. شاید باورتان نشود؛ اما زمانی که نماینده انگلیس به ایران سفر میکرده سفارش طراحی و ساخت هدایای خود را به زرگرهای به نام این شهر میسپرده است و عمده طلاهای خاندان پهلوی نیز در یزد ساختهوپرداخته شده است.
ساخت و تولید طلا یزدی
برای ساخت طلای یزدی، ابتدا آن را در داخل بوته (مخزنی است که از جنس گل نسوز برای حرارت دادن طلا در کوره) ریخته و سپس آن را آب میکنند. پس از آن، طلای آب شده را در ریژه (قالب) ریخته و آن را چرخ میکنند. درگذشته طلا را با چکش نازک میکردند که دستکم ۱۲ ساعت زمان میبرد؛ اما اکنون با کمک چرخ برقی در حدود نیم ساعت، طلا را نازک کرده و سپس با دست روی طلا طرحهای مختلف ایجاد میشود.
جالب است بدانید هنوز هم زرگران سنتی یزدی، زیورآلات طلا یزدی را بهصورت کاملاً دستی ساخت و پرداخت میکنند و تا الان ۱۴ روش از تولیدات زیورآلات سنتی یزد به ثبت ملی رسیده است که ری گیری (دانش سنتی سنجش عیار یا محک)، ساخت دستبند اشرافی یزدی، شیوه سنتی تیزاب کاری طلا و غیره مثالهایی از این موارد هستند.
ویژگیهای طلای یزدی
طلای یزدی دارای ویژگیهای خاصی است که آن را از بقیه زیورآلات متمایز میکند از جمله:
- طراحیهای خاص و زیبا: این طلاها دارای نقوش خاص و زیبایی هستند که در نهایت دقت توسط دستان زرگران ماهر یزدی ساختهوپرداخته میشوند.
- عیار: طلای یزدی تنها طلایی است که با عیار ۲۰ ساخته میشود و این عیار خالصترین عیار موجود در تهیه زیورآلات است که باعث کیفیت و ارزش بالای آن شده است.
- ویژگیهای فیزیکی و ظاهری: مقاومت در برابر زنگزدگی و تغییر رنگ نسبت به طلاهای دیگر، نرمی و انعطافپذیری بالا، وزن سبک، خوشرنگی و شکنندگی کمتر از جمله این ویژگیها است.
- منعکسکننده ارزشهای سنتی و فرهنگی و تاریخی: طلای یزدی صرفاً یک زیور معمولی نیست؛ بلکه باتوجهبه قدمت زیاد، این زیورآلات دارای ارزش فرهنگی بالایی هستند که حتی در میراثفرهنگی ایران نیز این هنر یکتا به ثبت رسیده است.
این ویژگیها باعث شده طلا یزدی نهتنها در یزد تقاضای بالایی داشته باشد؛ بلکه در سایر استانها و حتی کشورهای همسایه نیز به شهرت ویژهای برسد.
انواع مدلهای طلای یزدی
طلای یزدی داری مدلها و انواع بسیار متنوعی است که در ساخت زیورآلاتی مانند زنجیر، دستبند، النگو و غیره به کار میرود که در زیر به برخی از مدلهای معروف آن از جمله زنجیر یزدی طلا و النگوی یزدی اشاره میکنیم:
زنجیر چینابی یا گردنبند چینابی از جمله زنجیرهای طلا یزدی است که در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت ملی رسیده است. نام این زنجیر برگرفته از نوع و نحوه ساخت آن است؛ زیرا این زنجیر باید به نرمی آب ساخته شود به عبارتی حلقههای این زنجیر مانند آب روان چیده شده است. همچنین زنجیر طلای هل یزدی که از کنار هم قرارگرفتن دانههای هل از طلا در کنار هم با روش ملیلیه ساخته میشود و زنجیر هل و چینابی که به زنجیر هل و گل نیز مشهور است از ترکیب زنجیرهای چیناب و دانههای هل تشکیل میشود.
النگو یا دستبند اشرفی، النگوی یزدی است که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این النگوها به خاطر قطر زیاد، درخشش زیاد و طرحهای جذاب سنتی طرفداران زیادی دارند.
زیورآلات طلای یزد شامل مدلهای متنوع دیگری از جمله زنجیر فانوسی، ماهی لرزان، النگو گل و ماهی، مدال سه لیره، مدال قرآن، انگشتر گالو، مدال مرواریدی طرح خورشیدی است.
کلام پایانی :
در این مقاله به طور مختصر با طلای یزدی آشنا شدیم و دانستیم طلا یزدی علاوه بر ارزش مالی بالاتر، دارای پیشینه فرهنگی ۲۰۰۰ساله بوده و تمام نقوش و طراحیهای آن سینهبهسینه منتقل شده و با دستان زرگران یزدی تزیین شده است. همهٔ این خصوصیات طلا یزدی را به انتخابی منحصربهفرد توسط خریدارانش تبدیل کرده است.